Oświetlenie skoncentrowane na człowieku: światło na dziś, na jutro i pojutrze

Światło jest ważne i to nie tylko dla ludzkiego wzroku. Nowoczesne systemy oświetleniowe wykorzystują również pozawzrokowe właściwości światła, na przykład wpływ na rytm dobowy. Zgodnie z zapisami zawartymi w mapie drogowej z Arnsberg¹, ustawodawcy, pracodawcy, pracownicy i projektanci powinni pracować nad możliwościami, jakie oferuje nowa technologia jak najwcześniej, aby w przyszłości sztuczne oświetlenie wspierało zdrowie człowieka w miejscu pracy w najlepszy możliwy sposób.

Istotne jest, aby podczas planowania oświetlenia skoncentrowanego na człowieku² od samego początku uwzględniać pozawzrokowe skutki stosowania tego oświetlenia. W przeciwnym wypadku istnieje ryzyko błędów podobnych do tych, które popełniono w przypadku produktów LED. Efektywności energetyczna i stymulujące, chłodne, białe światło sprawiają, że oświetlenie LED jest często stosowane w sposób nieprzemyślany, nawet podczas pracy w systemie trójzmianowym, co może stanowić zagrożenie dla zdrowia.

Aby w bezpieczny sposób wykorzystywać w praktyce najnowsze osiągnięcia techniki, producenci zalecają szczegółowe planowanie z wielofazowym podejściem:

1. Na pierwszym etapie należy ustalić obszary zastosowań, w których oświetlenie skoncentrowane na człowieku może mieć największe korzyści i wspiera rytm dobowy (dzień/noc).
2. Dla każdego obszaru zastosowań należy zaplanować dynamiczne, sztuczne oświetlenie, które dostarczy naturalnego światła w ciągu dnia i pozwoli na uniknięcie nadmiernej ekspozycji na białe światło z dużym udziałem barwy niebieskiej w ciągu nocy.
3. Końcowym etapem jest wybór i instalacja elementów oświetleniowych: oprawy, które świecą we właściwy sposób i dostarczają zarówno światła dziennego, jak i ciepłego światła białego, zgodnie z wyborem dokonanym w odpowiednim momencie przez osobę kontrolującą oświetlenie. W szczególnie złożonych przypadkach należy opracować, przy wsparciu specjalistów z dziedziny medycyny i chronobiologii, plan, który uwzględni dostosowanie światła podczas kolejnych zmian w pracy.

Generowanie wiedzy i uwzględnianie jej w przepisach
Aby zapewnić, że systemy oświetleniowe stosowane w różnych zakładach przemysłowych są właściwie zaprojektowane, należy upowszechniać nową wiedzę i uwzględniać ją w przepisach. W Niemczech grupa robocza w krajowym komitecie ASTA ds. miejsc pracy śledzi obecnie postęp w badaniach w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Podkomitet DGUV ds. oświetlenia planuje opracowanie dokumentu informacyjnego DGUV, a komitet normalizacyjny DIN ds. technologii oświetleniowych (FNL 27) pracuje nad rekomendacjami to ich stosowania.

W ramach działalności normalizacyjnej na poziomie europejskim działają dwie grupy robocze przy komitecie CEN TC 169: nr 2 ds. oświetlenia w miejscu pracy oraz nr 13 ds. pozawzrokowego wpływu światła na człowieka. Na poziomie międzynarodowym komitet techniczny JTC nr 9 Międzynarodowej Komisji Oświetleniowej (CIE) pracuje nad przyjęciem zasad oceny dla promieniowania pozawzrokowego3. Komitet ISO TC 274 ds. światła i oświetlenia opracowuje raport techniczny, w którym znajdą się wyniki badań aplikacyjnych nad pozawzrokowymi efektami światła. Celem tego raportu jest wsparcie bezpiecznego wdrożenia nowoczesnych technologii oświetleniowych, z korzyścią dla człowieka. Jednocześnie jednostki naukowe i producenci prowadzą wspólne projekty badawcze, których wyniki można stopniowo uwzględniać w przepisach i działalności normalizacyjnej oraz wdrażać w praktyce.

Oświetlenie za 10 lat
Cyfryzacja umożliwi połączenie informacji na temat poszczególnych osób, a za pomocą algorytmów matematycznych będzie można ustalić i ustawić „prawidłowe światło” dla poszczególnych jednostek lub uśrednić je dla grupy osób. Czy w związku z tym w przyszłości światło będzie podlegało kontroli podmiotów odpowiedzialnych za opracowywanie przepisów lub instytucji ubezpieczeniowych, aby wpływać na naszą wydajność i zdrowie? Można również wyobrazić sobie sytuację, w której systemy oświetleniowe będą automatycznie wykrywać, kto znajduje się w budynku lub w pomieszczeniu oraz w którym dokładnie miejscu i dzięki temu będą zapewniać światło dostosowane do zadań wzrokowych i uwzględniające niepożądane pozawzrokowe efekty światła. Czy to fantastyka naukowa? Nie – prowadzone są obecnie projekty badawcze, które mają właśnie taki cel. Ostatecznie to państwo i partnerzy społeczni będą mieli za zadanie znaleźć równowagę niezbędną do bezpiecznego stosowania nowoczesnych technologii oświetleniowych w miejscu pracy.      

Jörg Minnerup

Przewodniczący komitetu technicznego DIN ds.
normalizacji technologii oświetleniowych (FNL)