Normalizacja w dziedzinie nanotechnologii: mapa drogowa dla ekspertów BHP

Nanomateriały występują w różnych formach i strukturach zagrożenia związane z ich stosowaniem są zróżnicowane i w wielu przypadkach nie zostały jeszcze zbadane. Materiały te są już jednak szeroko stosowane. W obszarze normalizacji pojawia się również wiele pytań, które oczekują odpowiedzi. Jakie dokumenty dotyczące nanomateriałów są dostępne? Czy znajdziemy w nich odniesienia do bezpieczeństwa i higieny pracy? Jak eksperci BHP mają odnaleźć się w gąszczu informacji? Odpowiedzi można znaleźć w nowym badaniu KAN¹.

W nanotechnologii właściwości strukturalne materiałów są modyfikowane za pomocą miniaturyzacji do kilku rzędów wielkości. Nanomateriały występują już w wielu produktach – tlenek tytanu znajdziemy w filtrach przeciwsłonecznych i farbach, ditlenek krzemu w lakierach i żywności, a nanorurki węglowe w materiałach kompozytowych. Skutki stosowania nanomateriałów są jednak wciąż nie do końca znane – prowadzonych jest wiele projektów badawczych w tej dziedzinie.

Nanomateriały są wyzwaniem dla bezpieczeństwa i zdrowia w pracy przez cały cykl życia wyrobów – od wyprodukowania poprzez przetwarzanie i stosowanie, aż do utylizacji. Szczególnie ważne są cząstki respirabilne. Podczas oceny ryzyka istotna jest również ochrona przeciwpożarowa i przeciwwybuchowa. W Niemczech prace związane z produkcją nanomateriałów w miejscu pracy podlegają wymaganiom ogólnym rozporządzenia o substancjach niebezpiecznych (Gef StoffV). W powiadomieniu Komitetu ds. substancji niebezpiecznych (BekGS) wymieniono 527 wytworzonych nanomateriałów i przedstawiono bardziej szczegółowe zalecenia². Istnieje również wiele europejskich i międzynarodowych dokumentów normalizacyjnych dotyczących nanomateriałów – w niektórych znajdziemy zagadnienia BHP. Sytuacja jest jednak niejasna i ciężko jest pracować nad całokształtem zagadnień bezpieczeństwa i zdrowia w pracy.

Kto co robi: normalizacja pod lupą
Komisja Ochrony Pracy i Normalizacji zleciła badanie pn. „Normalizacja w nanotechnologii – przegląd i analiza wymagań z perspektywy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia”. W ramach badania przeanalizowano europejskie i międzynarodowe dokumenty normalizacyjne oraz sformułowano zalecenia do podjęcia działań. Wyniki badania pomogą ekspertom w poruszaniu się w gąszczu norm dotyczących normalizacji.

W badaniu uwzględniono 260 dokumentów, w których znaleziono bezpośrednie odniesienia do nanomateriałów. Duża część prac normalizacyjnych prowadzona jest w komitetach normalizacyjnych ds. nanotechnologii: ISO/ TC 229 ds. Nanotechnologii, IEC/TC 113 ds. Normalizacji nanotechnologii urządzeń i układów elektrycznych oraz elektronicznych oraz CEN/TC 352 ds. Nanotechnologii. Jednak zagadnienia nanotechnologii są ważne również w działalności innych komitetów normalizacyjnych, zajmujących się na przykład rozszerzeniem metod i technologii pomiarowych do poziomu nano.

W większości dokumentów opisano metody badań i pomiarów; w innych dokumentach przedstawiono terminologię, specyfikację materiałów i opisy procesów lub wytyczne. Około 30 dokumentów (głównie raporty i specyfikacje techniczne) mają bezpośrednie znaczenie dla bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajdziemy w nich zagadnienia, które w Niemczech są już uregulowane za pomocą przepisów krajowych lub przepisów instytucji ubezpieczenia wypadkowego, np. pomiary i ocena narażenia czy środki zarządzania ryzykiem. W załączniku do raportu z badania przedstawiono informacje na temat celu i treści tych dokumentów oraz ocenę ich znaczenia dla bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zalecenia
Obecnie nie stwierdzono istotnych sprzeczności między normami a krajowymi przepisami BHP. Wiele dokumentów jest jednak nadal w trakcie opracowywania, a ich dokładna treść jest jeszcze nieznana. Projekty te muszą być monitorowane przez przedstawicieli instytucji zajmujących się BHP. Eksperci BHP są rozproszeni w różnych komitetach, a więc aby strona niemiecka mogła zgłaszać swoje opinie do procesu normalizacyjnego w sposób skoordynowany, należy zapewnić współpracę tych ekspertów w ramach sieci. Zaleca się więc, aby sekretariat KAN powołał krajową grupę strategiczną, która mogłaby realizować następujące zadania: 

• Ustalać stanowisko w sprawie projektów normalizacyjnych, które mogą być sprzeczne z przepisami niemieckimi
• Opracowywać strategie na rzecz uwzględniania stanowiska środowiska BHP
• Promować współpracę sieciową ekspertów z dziedziny normalizacji
• Zintensyfikować działania w zakresie public relations.

Pozostałe rekomendacje do podjęcia działań zostały skierowane za pośrednictwem BMAS do Komisji Europejskiej i za pośrednictwem DIN do CEN oraz ISO. Pełen tekst badania dostępny jest na stronie internetowej KAN¹.

Dr. Anja Vomberg          vomberg@kan.de